Да грандыёзнай забудовы-перабудовы вуліцы Брэсцкай у 1960-х гадах у месцы, дзе стаяць “хрушчоўкі” №№13 і 15, была вельмі высокая горка. На старых мапах бачна, што адзін яе схіл падыходзіў да вуліцы Брэсцкай.

Горка Кладуча

Тут рос фруктовы сад Аляксандра Мушыца, паважанага і інтэлігентнага камянчаніна, работніка банка і пазыковай касы горада (адгэтуль яшчэ адна назва гэтага ўзвышша – “Мухіна горка”, і выраз “Пайсці ў затыр да Мухі” – украсці ўсялякага смакоцця з саду). А даваенныя студэнты ешывы дазвалялі сабе валяцца на паўднёвым схіле і выграваць бакі, прадпрымаючы адчайныя спробы згрызці граніт навукі. Зараз гэта горка “Кладуча”, а ў дакуменце XVI стагоддзя яна згаданая, як “Кладучая гара”.

Што азначае гэта назва? Ва ўсіх магчымых слоўніках я такога слова не сустрэў. Ёсць версія, што з украінскага яно перакладаецца, як “могілкі”. Але калі пагартаць слоўнічак, то мы даведаемся, што слова “могілкі” пішацца, як “кладовище”… Магчыма “Кладуча” – гэта дзеепрыслоўе ад слова класці? Гара, на якую нешта клалі? Магчыма, гэта было месца паганскага капішча, на якое прыносілі і клалі ахвяру? Працягваю шукаць адказ на гэта пытанне.

Горка горкай, а вось для чаго на ёй цяпер стаіць праваслаўны крыж? З вуха на вуха са старажытных сівых гадоў камянчане перадаюць звесткі пра тое, што тут стаяла першая праваслаўная Благавешчанская царква! І пабудаваў яе князь Уладзімір Васількавіч у той жа час, калі ўзводзілася наша вежа.

Князь Уладзімір упрыгожыў царкву “абразамі залатымі, і скаваў сярэбраны посуд службовы, і паклаў у ёй Евангелле апракас, акаванае серабром, і апостал апракас, і парамійнік, і Саборнік бацькі свайго, і крыж узвіжальны ўклаў”.

Далейшая гісторыя княжацкай царквы звязана з паданнем, нібыта:

“татары напалі на Каменец у ноч на Вялікдзень, калі ў Благавешчанскай царкве, напоўненай народам, ішла вялікая Божая служба. Каб татары не маглі здзекавацца са святой царквы, яна па волі Божай схавалася ў зямлю разам з народам, які маліўся ў ёй, і такім чынам схавалася ад вачэй бязбожнікаў. Кажуць, што штогод падчас Велікоднай ютрані, калі ў царкве спяваюць “Хрыстос уваскрос”, набожныя людзі чуюць, прыклаўшы вуха да “Кладучы”, цудоўны звон княжых сярэбраных званоў, бо ў гэты час і там, у зямлі, у Благавешчанскай царкве ідзе Божая служба, спяваюць “Хрыстос уваскрос” і звоняць у званы”.

Святар Леў Паеўскі ў сваёй кнізе мяркуе, што царква згарэла падчас нападзення крыжакоў у 1378 годзе. Таксама ён паказвае, што ў 1654 годзе землі скасаванай Благавешчанскай царквы былі падзеленыя паміж астатнімі трыма царквамі Каменца. А ўжо ў 1770 годзе горка стала належыць гораду, за што святары, якія ёю карысталіся, плацілі падатак.

Як і заведзена паводле хрысціянскіх традыцый, вакол царквы заўсёды быў пагост. І нават пасля спынення існавання Благавешчанскай царквы людзей працягвалі тут хаваць. Бліжэй да цяперашняга Дома культуры на схіле “Кладучы” ў сярэдзіне XIX стагоддзя стаяла паўразбураная драўляная капліца, у якой яшчэ захоўваліся рэшткі царкоўнага начыння. У куце капліцы з-пад зямлі віднеліся часткі драўлянай труны з рэшткамі чалавека.

Будаўніцтва ў горадзе было заўсёды, таму па перыметры горкі праводзілася здабыча пяску. Нікога не хвалявала, што гэта быў пагост са старажытнымі пахаваннямі.

У памяць аб святым месцы тут заўсёды стаяў велізарны драўляны крыж, які блішчаў ад упрыгожванняў, зробленых з фольгі і бляхі.

У 1863 годзе мясцовы настаяцель праваслаўнай царквы даў дазвол яўрэю Лейзару Млынару (напэўна, гэта не прозвішча, а “мянушка”, атрыманая ад мяшчан) пабудаваць на горцы два драўляныя ветракі. З гэтай нагоды прапаную вашай увазе адзін патэтычны тэкст з “высокім шцілем”, напісаны (або перапісаны) у 1910 годзе Іванам Філосафавым:

“І з таго часу на месцы, адкуль упершыню заззяла святло Хрыстовага вучэння, азараючы навакольную дзікую краіну святлом міру, любові і праўды, бессэнсоўна замахалі крыламі два яўрэйскія млыны, нібыта дражнячы адзін аднаго, і загрукаталі па магілах нябожчыкаў колы вазоў, і толькі пасярэдзіне пагорка, дзе стаяла Благавешчанская царква, паміж двума млынамі застаўся, як верны вартавы, драўляны крыж, – страціўшы свае ўпрыгажэнні з фольгі і схіляючыся на бок, ён быццам казаў млынам: сюды то вы не падыходзіце, тут месца святое, тут стаяў трон, на якім прыносілася Богу бяскроўная ахвяра, адсюль узносіліся да нябёсаў малітвы за бліжняга і ворагаў, за жывых і памерлых, задавольвайцеся тым, што вам дазволена таптаць магілы памерлых, што мірна спачываюць”.

Украінскі банкір Г. Міраненка, які жыў у Каменцы ў 1930-34 гадах, пакінуў пасля сябе ўспаміны аб нашым горадзе – нататку “Княжы горад Камянець на Полісі” ў часопісе “Літопис Волині”. У ёй ён вельмі жыва апісаў стан горкі “Кладучы”.

Усімі праўдамі і няпраўдамі прысвойвалі і разбазарвалі былую царкоўную зямлю. Горка “Кладуча” з поўдня пастаянна падкопвалася Гершкам Шастаковічам (Шастакоўскім), уладальнікам маслабойні, механічнага млына і нават электрастанцыі, якія знаходзіліся тут жа. Г. Міраненка часта бываў на гэтай зялёнай горцы з высокім памятным крыжам і не без жалю назіраў, як “бесперапынна яе знішчаюць бессаромныя заграбучыя суседзі”. Ён звяртаў на гэта ўвагу мясцовага праваслаўнага свяшчэнніка, але ў адказ было толькі: “нічога вечнага, братка, няма… судзіцца з імі не будзем”. У мясцовых улад рэакцыя была дакладна такая ж.

Пясок з горкі актыўна расцягвалі на гаспадарчыя патрэбы, пры гэтым знішчаючы велізарны культурны пласт XIII-XVII стагоддзяў. Цімафей Рабчук з вёскі Ступічава ўспомніў эпізод з пачатку свайго працоўнага жыцця. Падчас будаўніцтва будынка райкама КПБ (цяпер раённы аддзел адукацыі) вырашылі завозіць пясок з горкі. Як толькі першая машына разам з пяском выгрузіла мноства чалавечых рэшткаў, ад гэтай задумы адмовіліся. Неўзабаве было прынята рашэнне выкарыстаць гэты пясок для засыпання гарадскога сметніка, што знаходзіўся побач з месцам будучай 2-й школы. Пазней на месцы гэтай звалкі вырас шматпавярховы дом, які ў наш час сцягнуты металічнымі тросамі, каб пазбегнуць яго разбурэння. У 1960-х гадах горка была разбурана грунтоўна, пабудаваны новыя дамы і дроўні. Для заняткаў “аграфітнэсам” на ўсходнім схіле людзі зладзілі градкі.

Увосень 2009 года на самай высокай ацалелай частцы горкі быў узведзены памятны жалезны крыж. І вядома ж, варта тут размясціць невялічкую шыльду з гістарычнай даведкай.

Заўвагі:

Апракас – разнавіднасць Евангелля або апостала, у якой тэкст арганізаваны па календары згодна з тыднёвымі царкоўнымі чытаннямі, пачынаючы з Велікоднага тыдня.

Парэмійнік – богаслужбовая кніга.

Понравилось? Поделись!