Старыя праваслаўна-каталіцкія могілкі ў Каменцы – гэта не проста месца памерлых людзей і мноства страшных крыжоў. Гэта ўзровень нашай культуры. І такі гэта наша гісторыя! Многія з людзей, што знайшлі тут спакой, унеслі важкі ўклад у духоўнае, культурнае, грамадскае і матэрыяльнае развіццё нашага Каменца. Пад надмагіллямі (ад выдатных скульптурных статуй і ўнікальных каваных крыжоў да “прымітываў” з чырвонымі зорачкамі) ляжыць прах свяшчэннікаў, дактароў, аптэкараў, багатых землеўладальнікаў, змагароў з пасляваеннымі бандытамі, байцоў “Арміі Краёвай”, удзельнікаў паўстання Каліноўскага і простых людзей. Дзесьці пахаваныя астанкі манахаў-барталамітаў… Дарэчы, нават на могілках аптымісты бачаць адны плюсы. А яшчэ (магчыма, многія забыліся) Вялікдзень мёртвых у нашых месцах быў у першую нядзелю пасля “Велыкдня”.

Старыя праваслаўна-каталіцкія могілкі ў Каменцы

Такім чынам, мы знаходзімся на вуліцы Пралетарскай (былая Даліна, на жаль, не ведаю дзе паставіць націск). На фота ніжэй са званіцы царквы ў напрамку могілак сапраўды адкрываецца чыстае поле да гарызонту – Даліна.

З цяперашняга цэнтра Каменца да могілак вяла вуліца Могілкавая (Cmentarna, цяпер завулак Пралетарскі). Могілкі прамавугольнай формы было закладзена ў сярэдзіне XIX стагоддзя, без якіх-небудзь дзяленняў на кварталы або рады. Аднак мяжа паміж праваслаўнай і каталіцкай часткамі бачная дагэтуль – уважлівы позірк абавязкова заўважыць амаль засыпаную канаву, якая дзеліць усю тэрыторыю амаль пароўну.

“Забабоны”

У тым месцы, дзе пракладзеная “народная сцежка”, была ўваходная драўляная брама. Праз яе праходзіла жалобная працэсія: наперадзе самы старэйшы чалавек, які нясе крыж; за ім людзі з харугвамі і вянкамі; потым праносілі “дамавіну”, за якой ішлі блізкія сваякі; а пасля па старшынстве – чым больш малодшы, тым далей ад нябожчыка.

Пасля развітальных рытуалаў галоўным было выканаць некалькі важных правілаў. Нічога не прынесці з могілак, а то нябожчыкі ноччу пад вокнамі будуць патрабаваць сваё назад. І… неяк давялося бачыць сітуацыю, як на выхадзе з могілак сабраліся бабулькі і відавочна не спяшаліся выходзіць за браму. Да іх падышоў смелы дзядзька іх узросту і гнеўным голасам накінуўся на іх: “Шо, старыя, ны хотытэ вмыраты?! Пушлы вунь!” Аказваецца, першым з могілак павінен выходзіць самы стары чалавек! А бабулькі проста чакалі, хто з дурных і маладых праскочыць перад імі.

Праваслаўная частка

Ну што, уваходзім? Баяцца трэба жывых, а не мёртвых. Ідзём. Вядома ж, першымі кідаюцца ў вочы вялізныя драўляныя крыжы. Прычым вышыня іх дасягала 4-х і больш метраў. На некаторых з іх з цяжкасцю можна прачытаць надпісы.

Яшчэ нядаўна ля ўваходу можна было ўбачыць пасляваенныя надмагіллі (цяпер замененыя на сучасныя): сінія пірамідкі над магіламі савецкіх міліцыянераў, якія загінулі ў 1944-1946 гадах у баях з узброенымі бандытамі на тэрыторыі нашага раёна (А. А. Ліповік, М. С. Марціновіч, В. І. Сідараў, Д. М. Яўхута).

Далей звяртайце ўвагу на каваныя крыжы, якія “растуць” з камянёў. Гэта наша адметнасць! Іх ужо не так шмат, але кожны з іх унікальны! Некаторыя знаўцы і краязнаўцы з іншых месцаў прыходзяць у захапленне ад работ нашых “кавалёў”.

Ідучы далей, справа ад сцяжынкі, можна ўбачыць кенатаф (сімвалічная магіла без праху нябожчыка) Мікіты Тройчука, магілу яго сястры, а побач – іх бацькоў.

Бліжэй да выхаду спачывае святар а. Уладзімір Філосафаў. Павольна і крадком праходзячы паміж магіламі (акуратна наступаючы на “барвенак” – расліна, характэрная для могілак, якая прыгожа сцелецца і ўтварае вялікія квітнеючыя паляны), можна ўбачыць месцы спачыну многіх карэнных мяшчан, прозвішчы якіх вядомыя кожнаму альбо ўжо адданыя забыццю. Трэба будзе яшчэ многае зрабіць, каб вярнуць з забыцця іх дзеянні.

Каталіцкая частка

Патрапіўшы на развілку, зварочваем направа (налева – выхад да бальніцы), каб выйсці на каталіцкую частку някропаля. Тут мы ўбачым больш вытанчаныя статуі і манументальныя збудаванні. Аднак унікальнасць тут ужо не тая – падобныя надмагіллі можна сустрэць не толькі на Берасцейшчыне і Гарадзеншчыне, але і ў гарадах за Бугам. Дарэчы, на многіх надмагіллях у зацішных месцах схаваныя пазнакі ад вытворцы (імя-прозвішча і горад вытворчасці). Кампазіцыі выконваліся з нехарактэрных для нашых мясцін пяшчаніку (прывозіўся з Сямятыча) і граніту. Напэўна, фінансавыя магчымасці дазвалялі такую раскошу.

Адзіны будынак на ўсёй тэрыторыі – каплічка. У ёй хаваліся манахі ордэна варфаламістаў, якія называліся “камуністамі” з-за формы вядзення свайго гаспадарчага жыцця. Пасля рэстаўрацыі асвячана ў памяць аб пакутніках 20-га стагоддзя.

Недалёка ад яе ўзвышаецца жалезнае надмагілле падпалкоўніка Паўла Гофмейсцера. Хто такі? Нямецкі пратэстант з Саксоніі, служыў паліцмайстрам у Сімбірску на Волзе. У 1831 годзе са сваёй сям’ёй пераехаў жыць у Шастакова. Быў бацькам больш вядомага ў гісторыі Беларусі Апалінарыя Гофмейсцера (1825-1890 гг.) – дзеяча беларускага рэвалюцыйнага руху, аднаго з кіраўнікоў нацыянальна-вызваленчага паўстання К. Каліноўскага ў 1863-1864 гадах.

Апалінарый з дзяцінства сябраваў з нашым вядомым земляком з Шастакова Рамуальдам Траўгутам. Падчас паўстання ён быў грамадзянскім кіраўніком Берасцейскага павета, а таксама сфарміраваў вялікі Кобрынскі атрад паўстанцаў, які і ўзначаліў Траўгут. Пасля паўстання быў сасланы ў Сібір на бестэрміновае пасяленне. Дзякуючы намаганням пасольства Аўстрыі быў вызвалены без права вяртання ў Расійскую імперыю. Памёр і пахаваны на Ракавіцкіх могілках у Кракаве.

Малапрыкметнае, але вельмі вытанчанае надмагілле Вітольда Бухавецкага – кавалера Ордэна Святога Станіслава, якім ўзнагароджваліся чыноўнікі ў Расійскай імперыі.

Бліжэй да выхаду, калі пастарацца, можна знайсці магілу Станіслава Снежкі, ветэрана паўстання 1863 года. А ў глыбіні, бліжэй да жылых дамоў уздоўж плота, сустракаецца магіла, агароджаная невысокімі бетоннымі слупкамі з ланцугом. Тут спачываюць астанкі польскіх жаўнераў, якія загінулі падчас савецка-польскай вайны ў 1920 годзе.

А вертыкальная пліта з чорнага граніту, якая заўсёды кідаецца ў вочы кожнаму, хто праходзіць па вуліцы Пралетарскай, – гэта месца пахавання Пятра Асоўскага. Таго самага ўладальніка аптэкі з калонамі ў старым цэнтры горада.

Вядома ж, гэты горад мёртвых мае патрэбу ў больш дбайным даследаванні, а пакуль на выхад…

P. S.: Пасля адкрыцця новых могілак у Каменцы з’явіўся лакальны “мем” “Пушоў да Кажуры”, “Трэба збыратыся да Кажуры”. 1 студзеня 1974 года Мацвей Мікалаевіч Кажура (родам з Гродна) па сваёй асабістай згодзе (якую ён даў, знаходзячыся ў ясным розуме і цвярозай памяці) стаў “першаадкрывальнікам” новых могілак. Улады паабяцалі за свой кошт устанавіць вялікае прыгожае надмагілле. Слова не стрымалі – стаіць стары жалезны крыж з трубы. Яго магілу размясцілі ў цэнтры будучага некропаля, і яна доўга знаходзілася ў адзіноце – людзі ўсімі праўдамі і няпраўдамі працягвалі хаваць памерлых на старых могілках (не выключана, што пахаванні праводзіліся ў “два паверхі”).

[wpedon id=”13624″ align=”center”]

Понравилось? Поделись!