Прыйдзецца Вам яшчэ на трошкі “завіснуць” у цэнтры даўняга бурнага і прадпрымальнага жыцця Каменца. Вашай увазе старая гарадская забудова ў Каменцы. Такіх радыкальных змен, як падчас Другой сусветнай вайны (з 1939 па 1944 гады) Каменец яшчэ не перажываў. Так, горад гарэў у войнах, людзі паміралі падчас пандэмій. Але спосабы выжывання ніколі не мяняліся: купіць танней – прадаць даражэй; арганізаваць вытворчасць унікальнага прадукта; аказваць запатрабаваныя паслугі. 1940 год у прымусовым парадку прымусіў усіх адмовіцца ад старога жыцця – прыватная ініцыятыва згасла на доўгія дзесяцігоддзі.

Старая гарадская забудова ў Каменцы

Бібліятэка і вакол яе

З ініцыятывай расправіліся, але будынкі захаваліся (некаторыя пераўтварыліся), мяняліся толькі шыльды. Абыход і агляд пачнём з бібліятэкі імя У. М. Ігнатоўскага (запомніце – ураджэнец Камянеччыны, першы прэзідэнт Інстытута беларускай культуры, а затым першы прэзідэнт Акадэміі навук БССР). У тую пару гэта была пякарня і хлебны магазін. Некаторы час пасля вайны яна была ўсё той жа пякарняй, але ў дзяржаўным валоданні. Наогул бібліятэка пачала сваё існаванне ў 1944 годзе і знаходзілася ў будынку цяперашняга Дома культуры. Першым бібліятэкарам быў Мікалай Аўрамавіч Лось. У 1967 годзе пераехала ў цяперашняе месца.

Далей рухаемся па ходзе Сонца і мімалётна праходзім побач з прыпынкам – да 2022 года тут быў аднапавярховым шматкватэрным дом, у якім раней месціліся пошта і тэлеграф.

Наступны за ім – абліцаваны цэглай дамок 1904 года пабудовы – аддзел камплектавання пры бібліятэцы. Гэта былы рэстаранчык, які падчас акупацыі з’яўляўся памяшканнем для юдэнрата (т. зв. орган яўрэйскага самакіравання ў гета). Пасля вайны “Закусачная” ад “Чайной”.

На вуліцу Піўненкі пакуль не ідзём, а рухаемся далей па Леніна. Практычна ідэнтычны з папярэднім будынкам з такім жа сайдынгам і сінім дахам – рэстаран яўрэйскага летапісца Іцко Ёселя Гвірцмана. На жаль, усе яго працы па гісторыі Камянецкага яўрэйства зніклі падчас Катастрофы (Шоа).

“Белы дом”

Вядома ж, дом цяперашняга яго ўладальніка Уладзіміра Уласюка патрабуе нашага асаблівай увагі. Па-першае (і гэта самае галоўнае), з-за яго знешняй прывабнасці і гаспадарскага стаўлення да яго. Па-другое, з-за яго назвы – “Белы дом”. Так-так, менавіта так ён называўся ў нядаўнім мінулым. Дом быў пабудаваны каля 1900 года. Адзін час тут размяшчалася карчма, пазней пасяліўся гандляр соллю: унізе магазін-склад, на другім паверсе жылыя памяшканні. Пасля вайны памяшканні займалі адміністрацыі “Белсаюздруку” (1-ы паверх) і раённага вузла паштовай сувязі (2-і паверх). Пазней ён стаў службовым жыллём для работнікаў установы “РамБытТэхніка” (любілі ў тыя часы прыдумляць абрэвіятуры такой складанасці). У 90-я гады мінулага стагоддзя дом займеў сапраўднага гаспадара. У гэтага дома, аказваецца, ёсць брат-блізнюк на вуліцы Набярэжнай, недалёка ад ваенкамата. Можаце самі паглядзець, параўнаць і адчуць розніцу ў тым, што значыць для дома мець свайго гаспадара.

Былая аптэка

Успамінаем, што мы рухаемся па ходзе руху Сонца і падыходзім да будынка з калонамі. Першапачаткова гэта была аптэка Яна Асоўскага. Пабудавана ў 1926 годзе замест драўлянай, якая знаходзілася на ўзвышшы злева ад Дома быту. На старых могілках знаходзіцца магіла Пятра Асоўскага – бацькі Яна, якая кідаецца ў вочы сваім манументальным чорным абеліскам. Лёс сям’і Асоўскіх цесна звязаны з жыццём у савецкай Сібіры, пасля чаго яны пераехалі на сваю новую радзіму ў Польшчу. Падчас акупацыі тут знаходзілася нямецкая жандармерыя. Адразу пасля вайны – раённы камітэт адзінай на той час партыі, пазней на доўгі час тут размясцілася міліцыя і КДБ.

У 1995 годзе ў падвале месціўся тэлевізійны маладзёжны клуб “Улад” на чале з Андрэем Грушэўскім. Названы, вы не паверыце, у памяць аб савецкім і расійскім журналісце Уладзіславе Лісцьеве, які быў аўтарам і першым вядучым найвядомейшых перадач “Погляд”, “Поле цудаў” і г. д. Але і гэта не ўсё… у 1997 годзе на базе клуба была створана рэдакцыя праграмы тэлевяшчання “У эфіры Камянецкае тэлебачанне” (заснавальнікамі былі Камянецкі райвыканкам, Камянецкая ЖКГ і клуб «Улад»). Кожны вечар камянчане заліпалі ля тэлевізара, з якога на працягу адной-дзвюх гадзін вяшчаў канал “КТБ”, паказваючы навіны горада, інтэрв’ю камянчан, дакументальныя замалёўкі. Яго век, на жаль, быў нядоўгім. Дэфолт у Расіі 1998 года адчувальна адгукнуўся ў нашай краіне, і заснавальнікі спынілі фінансаванне, а спонсары не знайшліся. Цікава, які лёс відэакасет з запісамі тэлеперадач?

У дворыку знаходзіўся яшчэ адзін рэстаран (уладальнік Браніслаў Шыдлоўскі). Пасля вайны тут знаходзілася рэдакцыя раённай газеты “Іскра” (пазней “Ленінец”, цяпер “Навіны Камянеччыны”). Цяпер тут прыватны гаспадарчы магазін.

І два яе суседа

Падыходзім да будынка “Камянецкай архітэктуры”. Па знешнім выглядзе – выдатнай якасці местачковая эклектыка 1904 года пабудовы. Гэта быў жылы дом, у якім гаспадарыў вельмі паспяховы купец Ёсель Вігатаў. Чалавек, напэўна, быў варты павагі, бо быў членам Кагальнага савета ад Каменца. Пасля вайны – будынак райкама УЛКСМ (“камсамольцы”), а затым музычная школа. Існуе версія, што на гэтым месцы стаяў будынак гарадской ратушы.

Другі будынак музычнай школы да цяперашняй іпастасі быў гасцініцай. Уладальнік Арон Гальперн. Гэта яго дачка, Дора Гальперн, адзіная з тых, хто выратаваўся з Камянецкага гета. Вельмі цікава і павучальна пачытаць яе ўспаміны пра трагічныя перыпетыі лёсу ў Каменцы, які яна пакінула пасля заканчэння вайны.

Былая кнігарня і дом гандляра

Пераходзім праз вуліцу Брэсцкую і спускаемся з горачкі па Леніна ўздоўж будынка, які цяпер арандуецца ўсімі, каму не лянота. Упершыню гэты будынак сустракаецца на здымках часоў Першай сусветнай вайны, а пад час Другой сусветнай вайны яго перабудавалі і зрабілі сельскагаспадарчай крамай-складам. Жыхары навакольных вёсак узгадваюць, што сяляне маглі браць у гэтай краме пазыку насеннем у заклад будучага ўраджаю. Пасля вайны на другім паверсе быў галоўны раённы магазін (“РайМаг”), пазней – кнігарня, а справа ў падвале малочны магазін. У 80-90-х гадах дзятва бавіла вольны час у ціры, які знаходзіўся ў левым падвале.

Завяршаем шпацыр ля дома гандляра Ехешкеля Стэмпніцкага. Пабудаваны ў яго класічным прызначэнні: другі паверх жылы, першы – гандлёвыя памяшканні, падвал-склад. Бянтэжыць у гэтым доме год яго пабудовы. А гэта аж 1772 год! Адкуль узялася лічба? На другім паверсе доўгі час вісеў балкон, у які безназоўны каваль прыгожа ўплёў гэтую лічбу. Няварта выключаць, што балкон мог быць запазычаны з іншага будынка. Пры чарговым рамонце ў 2001 годзе балкон шчасна знік. У 2017 годзе новы ўладальнік пачаў праводзіць капітальны рамонт. Вядома ж, сваю цікаўнасць я ўціхамірыць не мог і правёў дбайнае даследаванне з будаўнікамі. Тое, што мне паказалі, – гэта ніяк не 1772 год! Пры ўсёй павазе да прафесіі муляра, такую працу мог прарабіць слепа-глуха-нямы індывід без ўяўлення аб цагляным муры. Пасля вайны тут размяшчалася “Ашчадкаса”, а затым “Ашчадбанк”, пакуль не з’ехаў у свой новы будынак па вуліцы Брэсцкай. Зараз тут зноў кіпіць будоўля.

[wpedon id=”13624″ align=”center”]

Понравилось? Поделись!